اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهمترین عواملی است که هنجار اجتماعی، اخلاق عمومی و نظم و مقررات جامعه را مختل می‌سازد، فلذا این امر باعث شده است که تمام کشورهای دنیا قوانین و مقرراتی را برای جرایم مربوط به مواد مخدر و جلوگیری، کاهش و حتی حذف این معضل عمومی اتخاذ نمایند. این دست جرایم به شکل بسیار شدید و جدی در تمام کشورهای دنیا در حال اجرا می باشد. جرایم مربوط به مواد مخدر یکی از راهکارهای ترک اعتیاد نیز معرفی شده است.

معنی کلمات مهم در متن

برای درک بهتر موضوع و نیل به اهداف مقرر در این پژوهش لازم است ابتدا مفاهیم و اصطلاحاتی را که در نیل به مقصود ضروری است توضیح و تبیین گردد. ، از جمله مهمترین ابزارهایی که در راستا تحقق این اهداف کلان پیش‌بینی‌ شده می‌توان به ابزارهای تأدیبی مثل حبس تعزیری، جزای نقدی و در مواردی که دامنه آسیب زیاد است به‌تناسب آن مجازات شدیدتری همچون مجازات سلب حیات و اعدام پیش روی مرتکب قرار داده‌شده است. مهمترین سیاست اتخاذ تدابیر فوق تأدیب و اصلاح مجرم است.

 از جمله مهمترین اصطلاحاتی که در این پژوهش استفاده ‌شده به ‌قرار ذیل است:

• معتاد
• اعتیاد
• مواد مخدر
• دادگاه مواد مخدر

معتاد

کلمه معتاد به فردی اطلاق می‌شود که علی‌رغم مواجهه با مخاطرات جسمانی، روحانی یا اجتماعی از روی اضطرار و اجبار به مصرف مواد مخدر ادامه می‌دهد. از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که برای تشخیص یک فرد معتاد ضروری است: استمرار در استعمال مواد و مصرف بی‌اختیار و بی‌اراده آن طوری که فرد به‌کلی تعادل روحی و روانی خود را ازدست‌داده و برای استعمال مواد مضطر می‌شود یعنی یک عامل درونی فرد را وادار به استعمال بی‌اختیار آن مواد می‌نماید.

اعتیاد

در خصوص اعتیاد معانی مختلفی ارائه‌شده و در خصوص هر یک از این تعارف اختلاف‌نظرهای اساسی وجود دارد. «انجمن پزشکی اعتیاد آمریکا» اعتیاد را این‌گونه تعریف کرده است: روند بیماری که مشخصه آن مصرف مداوم ماده مخدر و روانگردان خاصی به‌رغم زیان جسمی، روانی و اجتماعی آن است.

سه ویژگی رفتاری اصلی برای تشخیص اعتیاد عبارتند از:

• میل و اشتیاق به استفاده از یک ماده مخدر
• مصرف بی‌اراده
• امکان استفاده مجدد از مواد

در ادامه به توضیحاتی در مورد  جرایم مربوط به مواد مخدر  خواهیم پرداخت.

مواد مخدر

«دفتر مواد مخدر و جرایم مربوط به مواد مخدر سازمان ملل متحد» مواد مخدر را این‌گونه تعریف می‌کند: هر عامل شیمیایی که مخدوش‌کننده فرایندهای بیوشیمیایی یا فیزیولوژیکی بافت‌ها و اندام‌های بدن باشد. این تعریف جامع ‌و مانع است که نه‌ تنها شامل مواد مخدر غیرمجاز بلکه شامل مواد مجاز (الکل، نیکوتین داروهای تجویز شده) هم می‌شود، اما از نظر قانون‌گذار ماده مخدر ماده‌ای کنترل‌شده است که در دست داشتن یا مصرف آن مطابق با قوانین و مقررات حاکم غیرقانونی است. تاثیرات جسمی و روانی مواد مختلف روی انسان شاید متفاوت باشد، اما سوء مصرف از هر ماده شیمیایی مولد خوشی می‌تواند منجر به‌ نوعی اعتیاد شود.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرایم مربوط به مواد مخدر

دادگاه‌های مواد مخدر بخشی از استراتژی کلی دولت در مبارزه با حمل، توزیع، خرید و فروش مواد مخدر و  جرایم مربوط به آن است که در حال حاضر مطابق بند (پ) ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ تمام جرایم مربوط به مواد مخدر، روانگردان و پیش سازه‌های آن در دادگاه انقلاب رسیدگی می‌شود آرای صادر از این دادگاه درصورتیکه متضمن سلب حیات یا حبس ابد یا اعدام باشد قابل تجدید نظر در دیوان عالی کشور اما اگر غیر از موارد مشروح باشد در دادگاه تجدیدنظر مرکز استان قابل‌ اعتراض است.

مطابق مواد ۸۸ الی ۹۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ رسیدگی به جرایم مربوط به مواد مخدر افراد بالغ کمتر از ۱۸ سال نیز با رعایت قوانین و مقررات دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان در دادگاه انقلاب رسیدگی می‌شود. در نهایت باید این نکته را هم افزود که مطابق ماده ۱ و ۱۴ و ۱۹ و مواد مربوط به بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی جرایم مواد مخدر از نوع تعزیرات حکومتی است که غایت این حفظ نظم عمومی و اخلاق عمومی است. همچنین با توجه به اهتمام قانون‌گذار برای تعزیر و تادیب مجرمان مواد مخدر از جمله اعدام و .. می‌توان مرتکبان جرایم مواد مخدر را جرم حالت خطرناک دانست.

ملاک تعیین مجرمان مواد مخدر به‌ عنوان مجرمان پرخطر

ثبت اطلاعات مربوط به مجرمان خطرناک از سوی دستگاه قضایی و سایر مراجع، ابزاری مهم برای کنترل بهتر این مجرمان در سطح جامعه محسوب می‌شود. ثبت اطلاعات مجرمان خطرناک در سیستم پلیس، اشراف اطلاعاتی پلیس نسبت به محل اقامت و موقعیت فعلی این افراد و به‌ روزآوری پرونده‌ها، شناسایی سریع مظنونان و پیش‌گیری از تکرار جرم از سوی پلیس است. اگر چه قانون‌گذار صراحتاً در بند (الف) ماده ۴۸۸ ق.ا.ک ایجاد بانک اطلاعاتی برای مجرمان خطرناک را وظیفه واحد سجل کیفری و عفو و بخشودگی معاونت اجرای احکام کیفری قرار داده اما تعریفی از مجرمان خطرناک ارائه نکرده در قوانین موضوعه سابق مواردی همچون اقدامات تامینی و تربیتی، هرچند شاخصی برای تشخیص مجرمان خطرناک بیان کرده، لیکن نمی‌ توان آن را به‌عنوان ملاک قانونی برای معرفی مجرمان خطرناک دانست.

ضابطه تشخیص مجرمین خطرناک در حوزه  جرایم مربوط به مواد مخدر در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرای عمومی و انقلاب:

با توجه به اقدامات متفاوتی که دادسرا در برخورد با مجرمین و متهمان به عمل می‌آورد که هرکدام از آنها از حیث حقوقی آثار مختلفی دارند اینگونه می‌ توان ارزیابی کرد که تشکیل پرونده شخصیت مطابق ماده ۲۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری و قرار بازداشت موقت مطابق ماده ۲۱۷ ق.ا.ک که از جمله مهمترین تضمیناتی است که از متهم بدون آنکه محرمیت ولی اثبات شود از وی اخذ می‌شود، می‌ توان به این نتیجه رسید که اتخاذ هرکدام از این تدابیر از طرف مقام قضایی اماره‌ای است بر این‌که مجرم دارای حالت خطرناک است حال یکی از معدود جرایمی که مشمول تعریف فوق می‌شود جرایم مربوط به مواد مخدر  است. که در ادامه در مورد تشکیل پرونده این جرایم توضیحاتی ارائه خواهیم داد.

تشکیل پرونده شخصیت برای بزهکاران مواد مخدر در قوانین و مقررات موضوعه

تا قبل از تصویب آیین دادرسی کیفری جدید که پرونده شخصیت را در مرحله تحقیقات مقدماتی دانسته به‌موجب ماده ۶۴ آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها کشور و اقدامات به عمل آورده تأمینی و تربیتی کشور که مصوب سال ۱۳۸۴ تشکیل پرونده شخصیت برای نظارت بر روند اصلاح و درمان بزهکاران در زندان و طبقه‌ بندی آنان پیش‌بینی‌ شده است، همچنین آیین‌نامه اجرایی سازمان کانون اصلاح و تربیت ایران تشکیل پرونده شخصیت اطفال و نوجوانان بزهکار را ضروری دانسته است. اطلاعات مندرج در پرونده شخصیت مجرمین مواد مخدر به‌منظور ارزیابی ریسک مرتکب به کار گرفته می‌شود، ماده ۲۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲ بازپرس را مکلف به دستور تشکیل پرونده شخصیت متهم به واحد مددکاری اجتماعی و در  جرایم مربوط به مواد مخدر  که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس ابد و  جرایم مربوط به مواد مخدر  درجه ۴ و بالاتر و .. .نموده است.

قرار بازداشت موقت در دادسرای عمومی و انقلاب در خصوص مرتبط با مواد مخدر

در مرحله تحقیقات مقدماتی پس از تفهیم اتهام قرار تأمین کیفری مناسبی برحسب شدید یا خفیف بودن و دامنه جرم ارتکابی که متهم مرتکب شده صادر می‌شود. مطابق ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری. هدف از صدور این قرار دسترسی به متهم و حضور به‌موقع وی، جلوگیری از فرار یا مخفی شدن و تضمین حقوق بزه دیده جهت جبران ضرر و زیان وی است. با توجه به آنکه نوع جرم و میزان آن مهمترین مولفه صدور قرار تأمین کیفری در ارتباط با  جرایم مربوط به مواد مخدر  است، مطابق ماده ۲۵۰ ق.ا.ک تأمین باید با نوع و اهمیت جرم، شدت مجازات، ادله و اسباب اتهام، احتمال فرار یا مخفی شدن متهم یا از بین رفتن آثار جرم، سابقه متهم، وضعیت روحی و جسمی، سن، جنسیت، شخصیت و حیثیت او متناسب باشد.

آثار و تبعات تکرار جرم در جرایم مربوط به حوزه مواد مخدر

شاخص بعدی که در تشخیص مجرمین مواد مخدر به‌عنوان مجرمین خطرناک می‌توان از آن یادکرد توجه به سابقه کیفری یا همان تکرار جرایم مربوط به مواد مخدر است. مطابق مواد ۱۳۶ و ۱۳۷ قانون مجازات اسلامی تکرار جرم یکی از عوامل تشدید مجازات و اعمال برخی از محدودیت‌ های قانونی است و همچنین در مواد ۲، ۵، ۶،۹ قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر تکرار کنندگان اینگونه جرایم مربوط به مواد مخدر مجازات شدیدتر حتی در مرحله چهارم اعدام می‌شوند.

با توجه به آنچه ذکر شد قانون‌گذار تکرار این جرایم را با توجه به مستندات قانونی ارائه شد یکی از معیارهای پرخطر بودن مجرمین مواد مخدر و تشدید مجازات نسبت به این‌گونه مجرمین می‌داند. دلیل سخت‌گیری کیفری و محدودیت‌های قانون نسبت به تکرار جرایم مربوط به مواد مخدر  اصراری است که مرتکب حتی بعد از قطعیت حکم تمایل به ارتکاب مجدد دارد و این نوع تکرار با طبق رفتار مجرمانه حاکی از نوعی نافرمانی و رفتار مخاطره‌آمیز است.

اعمال مجازات اشد برای مجرمان مواد مخدر

راهبردی که قانون‌گذار در ارتباط با بزهکار پرخطر که در حوزه  جرایم مربوط به مواد مخدر فعالیت می‌کنند در پیش‌ گرفته در تمام مراحل دادرسی اعم از کشف جرم، تحقیقات مقدماتی، صدور حکم و حتی اجرای مجازات اعمال می‌شود. جرایم مربوط به مواد مخدر در برخی از اشکال مشمول مجازات‌های شدیدتری همچون اعدام، حبس‌های تعزیری طولانی‌مدت، حبس ابد و شلاق تعزیری است که نشان از سخت‌گیری قانون‌گذار نسبت به این‌گونه جرایم است.

مجازات اعدام به‌عنوان یکی از مجازات اشد در خصوص ارتکاب جرایم مواد مخدر

مجازات مرگ شدیدترین و مهمترین نوع مجازات است که با اعمال آن حیات مجرم پایان می‌یابد. این مجازات نسبت به مرتکبین اعمال می‌شود که شدیدترین جرایم مواد مخدر  را مرتکب شده‌اند که برای جامعه خطرناک است و غیرقابل اصلاح و درمان هستند. قانون‌گذار در قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۳۷۶ و الحاقات بعدی آن ۱۳۸۹ در ۱۴ مورد در خصوص جرایم مربوط به مواد مخدر و با معیار قرار دادن تکرار جرم مواد ۲، ۵، ۹ میزان مواد مکشوفه و بند ۴ ماده ۴ و ماده ۶ و بند ۶ ماده ۸ تکرار  جرایم مربوط به مواد مخدر و مواد ۶ و ۹ با بزه‌کاری و فساد فی‌الارض و ماده ۹ قاچاق مواد مخدر به‌صورت مسلحانه و مواد ۱۸ و ۳۵ این قانون مجازات اعدام را در نظر گرفته است.

مجازات حبس طولانی‌ مدت و حبس ابد در خصوص جرایم مربوط به مواد مخدر

قانون‌گذار در کنار مجازات اعدام از حبس‌های طولانی‌ مدت یا حبس ابد برای اصلاح و پیشگیری مرتکبان جرایم مربوط به مواد مخدر  نام‌ برده است. که این امر حاکی از اهتمام قانونگذار بر موثر بودن مجازات حبس بر روند افزایش ارتکاب جرایم مواد مخدر اصلاح و تادیب مجرمین مواد مخدر است. به طوری که در قانون اصلاح جرایم مواد مخدر در بند ۳ ماده ۴ و تبصره آن بند ۵ و تبصره ۱ ماده ۸، مواد ۱۷،۲۱،۲۲،۲۳،۳۸ از حبس ابد و حبس‌های طولانی‌ مدت تا ۱۵ سال حبس در خصوص مواد مخدر استفاده نموده است. طول مجازات حبس‌گاه بنا به درجه خطرناکی مجرم به‌صورت نامحدود یا حبس ابد تعیین می‌شود.

طبقه بندی مجرمین مواد مخدر در نظام حقوقی ایران

در ایران طبقه بندی محکومین و متهمین توسط شورای طبقه بندی و بر حسب گزارش کارشناسان صورت می گیرد، مددکاران اجتماعی، به مدت ۲ ماه زندانیان تازه وارد را در قسمت پذیرش و تشخیص تحت آزمایش های پزشکی، روانپزشکی، آزمون های روانشناسی و شخصیت شناسی قرار می دهند و همچنین با احراز سابقه فرد گزارش کاملی از گذشته وی تنظیم و مطابق آن اقدام به طبقه بندی آنان جهت انتقال به زندان های بسته یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال و مراکز اقدامات تامینی و تربیتی از جمله کانون اصلاح و تربیت برای اطفال و نوجوانان می کنند. (مواد ۵۱۳ ق.ا.ک و ۴۲ جرایم مواد مخدر)

در این مقاله در مورد جرایم مربوط به مواد مخدر، انواع  آن و قوانین مربوط به این جرایم  نگارش شده است که امیدورایم مورد توجه شما عزیزان واقع شود.