عفو زندانیان در قانون ایران
طبق قانون ایران، عفو زندانیان به دو صورت انجام می شود. این عفو شامل عفو عمومی و عفو خصوصی می شود. به عبارت دیگر یک زندانی برای اینکه بتواند از امکان عفو و آزادی استفاده نماید در وهله اول باید شرایط عفو عمومی یا عفو خصوصی را داشته باشد.
شرایط عفو عمومی
عفو عمومی همانطور که از نام آن پیداست، به طور کلی به گروهی از زندانیان که مرتکب جرمی خاص شده اند تعلق می گیرد. به عبارت دیگر، در این نوع عفو، به یک جرم خاص تعلق می گیرد و محکومان مرتکب به آن جرم، بخشیده می شوند. به موجب ماده 97 قانون مجازات اسلامی، شرایط و نحوه اعطای عفو عمومی به قرار زیر است :
- این عفو به موجب قانون و به پیشنهاد قوه قضائیه و از طریق مقام معظم رهبری و با تصویب مجلس اعطاء می شود.
- این عفو فقط شامل جرایم تعزیری می شود. به طور مثال در جرایم کلاهبرداری، سرقت تعزیری و مواد مخدر امکان اعطای عفو عمومی وجود دارد.
- عفو عمومی حکم قانون می باشد و به موجب آن دادرسی یا اجرای حکم موقوف شده و آثار تبعی و تکمیلی حکم قطعی را نیز از بین می برد.
- عفو عمومی تاثیری در پرداخت دیه و جبران خسارت زیان دیده ندارد و این خسارات باید پرداخت شود.
شرایط عفو خصوصی
عفو خصوصی، برخلاف عفو عمومی به صورت موردی و به زندانیانی که شرایط خاصی دارند و معمولا در مناسبت های خاصی مانند دهه فجر، عید نوروز،۲۲ بهمن، عید قربان، میلاد ائمه و پیامبر و.. از طریق مقام رهبری بنابر پیشنهاد رئیس قوه قضاییه اعطا می شود. شرایط و نحوه اعطای عفو خصوصی نیز به قرار زیر می باشد:
- این عفو شامل حال زندانیان مرتکب جرایم تعزیری و بازدارنده می شود. بنابراین مجازات های قصاص و دیه به دلیل آنکه حق الناس محسوب می‌شوند از شمول عفو به طور کلی مستثنی هستند.
- زندانیان محکوم به مجازات های حدی مانند زنا، لواط، شراب خواری و.. نیز فقط در موارد خاص و به شرط توبه و اینکه جرم با اقرار متهم ثابت شده باشد ممکن است مورد عفو قرار گیرند.
- متهم باید بخشی از مجازات را تحمل کرده باشد که طبق آیین نامه عفو و بخشودگی میزان آن برای هر مجازاتی تعیین شده است.
- زندانی متقاضی عفو نباید مرتکب این جرایم باشد : سرقت مسلحانه، قاچاق حرفه ای، محاربه، جرایم جاسوسی، اختلاس، قاچاق سلاح و مهمات، آدم ربایی و ارتشا و نیز جرایم مستوجب حد شرعی اعدام و سنگسار، به شرط اینکه جرم با شهادت شهود ثابت شده باشد.
- نداشتن شاکی خصوصی و یا جلب رضایت او و جبران زیان و ضرر های وارد شده.
- زندانی نباید بیش از دو فقره محکومیت موثر کیفری داشته باشد.
- متهم تا کنون از عفو استفاده نکرده باشد.
نحوه درخواست عفو
در هر معاونت اجرای احکام کیفری، واحد سجل کیفری و عفو و بخشودگی برای ثبت و ارسال درخواست عفو محکوم‌علیه و نیز پیشنهاد عفو یا تخفیف مجازات محکومان طبق مقررات پیش‌بینی شده است. بنابراین درخواست عفو باید به واحد عفو و بخشودگی معاونت اجرای احکام کیفری تقدیم شود. اعلام نظر درباره زندانیان واجد شرایط عفو و آزادی مشروط مطابق قوانین و مقررات از وظایف قاضی اجرای احکام کیفری محسوب می‌شود. همچنین با مراجعه به سایت سامانه خدمات الکترونیک قضایی وتکمیل مراحل آن اقدام به ثبت درخواست عفو نمود.
عفو در جرایم موجب حد
عفو عموما در جرائم موجب حبس به محکومان اعطا می شود و درموارد بسیار محدودی شامل حال کسانی که جرم حدی انجام داده اند می شود. عفو عمومی که مطابق قانون تحت شرایط مشخص به محکومان اعطا می شود شامل جرائم موجب قصاص و حد نمی شود. اما در عفو خصوصی در جرایم موجب حد به استثنای جرائم قذف و محاربه، هرگاه متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می گردد. همچنین اگر جرایم فوق غیر از قذف با اقرار ثابت شده باشد، درصورت توبه مرتکب حتی پس از اثبات جرم، دادگاه می تواند عفو مجرم را توسط رییس قوه قضاییه از مقام رهبری درخواست نماید.
پاسخ به چند پرسش درباره عفو زندانیان
آیا برای شمول عفو عمومی باید قانون مصوب وجود داشته باشد؟
بله برای شمول عفو عمومی باید حتما قانونی در این خصوص به تصویب رسیده باشد.
درخواست عفو شخص محکوم باید به چه کسی تحویل داده شود؟
این درخواست باید به واحد عفو و بخشودگی معاونت اجرای احکام تسلیم شود.
در چه جرایمی امکان اعطای عفو عمومی وجود ندارد؟
در جرایمی مانند زنا و شراب خواری امکان اعطای عفو عمومی وجود ندارد.
