شخصی که مظنون به ارتکاب جرمی است، تا زمانی که جرم او به اثبات نرسیده است متهم محسوب شده و مجرم تلقی نمی شود. باید در نظر داشت که با اینکه ارتکاب جرم از جانب متهم هنوز به اثبات نرسیده است، اما چنین شخصی مظنون به ارتکاب جرم است و آزاد گذاشتن او ممکن است موجب پنهان شدن او و یا از بین بردن ادله جرم از جانب او شود. بنابراین به منظور رعایت احتیاط در این مورد، به موجب قانون و نیز خصوصیات شخص متهم،بازپرس پرونده اقدام به صدور قرار تامین کیفری می نماید. قرار وثیقه ملکی یکی از مهم ترین قرارهای تامین کیفری می باشد.
انواع قرار های تامین کیفری
بعضی از قرارهای تامین کیفری که در ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری تعریف شده است، به شرح زیر می باشد:
- التزام به حضور با قول شرف و یا تعیین وجه التزام
- التزام به خارج نشدن از حوزه قضائی با قول شرف و یا تعیین وجه التزام
- دریافت کفیل با تعیین وجه التزام
- دریافت وثیقه اعم از پول نقد، ضمانت نامه بانکی، مال منقول و غیر منقول
- بازداشت موقت با رعایت شرایط قانونی.
قرار وثیقه چیست؟
مقام قضایی ممکن است به منظور بررسی پرونده و انجام تحقیقات بیشتر در خصوص متهم و ادله جرم ارتکاب یافته به جای بازداشت متهم، در خصوص او قرار وثیقه صادر نماید. منظور از وثیقه در این مورد تضمین حضور متهم در مواقعی است که حضور وی برای انجام تحقیقات ضروری می باشد. باید به این نکته توجه کرد که قرار وثیقه تنها قرار تامین کیفری نیست و مقام قضایی بر حسب شرایط و اهمیت جرم ارتکابی قرار های تامین دیگری مانند قرار کفالت، بازداشت موقت و … را نیز صادر می کند.
انواع وثیقه
وثیقه بر اساس نوع کاربرد آن دارای انواع مختلفی است. اما به طور معمول کاربرد وثیقه مال غیر منقول که همان وثیقه ملکی می باشد، بسیار بیشتر از انواع دیگر وثیقه است. به این علت که در بعضی از موارد اشخاص توانایی سپردن پول نقد به عنوان وثیقه به دادگستری را ندارند. دسترسی به سند ملکی آسان تر از سپردن وجه نقد می باشد. بنابراین می توان گفت که وثیقه ملکی یکی از مهم ترین انواع وثیقه می باشد. انواع مختلف وثیقه شامل موارد زیر می شود:
- وثیقه به عنوان تامین کیفری در دادگاه
- وثیقه بانکی
- وثیقه ملکی
- وثیقه در تصادفات رانندگی
- وثیقه نظام وظیفه
وثیقه به عنوان تامین کیفری در دادگاه
طبق ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری، اموال مختلفی که می توانند به عنوان وثیقه جهت آزادی متهم تعیین شوند شامل موارد زیر می شود:
- ضمانتنامه بانکی
- وجه نقد
- مال منقول
- مال غیر منقول
از میان انواع وثیقه های مذکور جهت تامین کیفری در دادگاه، وثیقه مال غیر منقول نزد مراجع قضایی بیشتر پذیرفته می شود به این دلیل که سپردن وجه نقد و مال منقول نیاز به نگهداری و امنیت دارد و اخذ ضمانتنامه های بانکی نیز ممکن است با دشواری هایی همراه باشد.
وثیقه بانکی
وثیقه های بانکی معمولا جهت دریافت وام اخذ می شوند. وثیقه های بانکی شامل موارد زیر است:
- اوراق مشارکت
- اسناد وصول شده
- املاک
- سپرده بلند مدت
- چک و سفته
- سهام
وثیقه ملکی
وثیقه ملکی همان سند ملکی است که بر اساس توافقات فروشنده و خریدار، مشخصات ملک و … تنظیم می شود. سندی به عنوان وثیقه ملکی دارای اهمیت و اعتبار است که طبق تعریف سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی و توسط مامورین صلاحیت دار تنظیم شود. با سپردن وثیقه ملکی در مراجع قضایی، می توان از بازداشت متهم جلوگیری نمود. سندی که به عنوان وثیقه ملکی به مرجع قضایی تقدیم می شود می تواند متعلق به خود شخص متهم باشد و یا متعلق به شخص دیگری که به عنوان کفیل او معرفی شده است. همچنین متهم می تواند در صورتی که توانایی ارائه وثیقه ملکی به دادگاه را نداشته باشد، از برخی افراد با اعتبار و مطمئن سند ملکی معادل ارزش قرار صادر شده را تهیه نماید.
وثیقه در تصادفات رانندگی
در تصادفات رانندگی ممکن است مقام قضائی دستور به اخذ وثیقه یا بیمه نامه دهد. نکته ای که در این خصوص اهمیت دارد این است که وثیقه ای که در تصادفات رانندگی اخذ می شود را می توان به عنوان دیه یا مجازات تعیین شده از جانب دادگاه ضبط نمود.
وثیقه نظام وظیفه
وثیقه نظام وظیفه یکی از انواع وثیقه است و در مواردی به کار می رود که افرادی که خدمت نظام وظیفه را سپری نکرده اند و قصد خروج از کشور را دارند، در این صورت می توانند یک سند ملکی را جهت ضمانت و به عنوان وثیقه نزد سازمان نظام وظیفه بسپارند.
شرایط تعیین مبلغ وثیقه
متهم و یا کفیل موظف است بر اساس مقدار ارزش قرار وثیقه صادر شده، نزد مرجع قضائی وثیقه بسپارند. مقدار ارزش قرار وثیقه نیز بر اساس شرایطی تعیین می شود. این شرایط عبارتند از:
- اهمیت جرم ارتکابی
- دلایل اتهام
- احتمال از میان رفتن آثار جرم
- احتمال فرار کردن متهم
- سابقه متهم
- وضعیت و شرایط متهم
پس از احراز این شرایط قرار وثیقه در خصوص متهم صادر می شود.
نحوه ضبط وثیقه توسط مقام قضائی
همانطور که ذکر گردید وثیقه به عنوان ضمانت از متهم اخذ می شود و به موجب این وثیقه متهم متعهد می شود که هر زمان که حضور او در مرجع قضایی ضروری بود در زمان مقرر شده حضور یابد. بنابراین اگر متهم در زمان تعیین شده در دادسرا و یا دادگاه و یا زندان حاضر نشود، مقام قضایی پس از طی شرایط قانونی اقدام به ضبط وثیقه می نماید. اما چنانچه متهم پس از صدور دستور مقام قضایی مبنی بر ضبط وثیقه، قبل از اجرای ضبط وثیقه حضور یابد، امکان رفع اثر از دستور مقام قضائی وجود خواهد داشت.
اعتراض به ضبط وثیقه
پس از آنکه وثیقه مزبور به دستور دادستان یا بازپرس ضبط گردید، متهم با وجود شرایطی می تواند نسبت به ضبط وثیقه اعتراض نماید. شرایط اعتراض به ضبط وثیقه به قرار زیر است:
- هرگاه متهم مدعی شود که در ضبط وثیقه مقررات قانونی رعایت نشده است.
- هرگاه متهم مدعی شود که در موعد مقرر در مرجع قضائی مربوطه حاضر شده است.
- هرگاه ادعا شود پس از صدور قرار وثیقه متهم معسر( ناتوانی مالی) شده باشد.
- هرگاه وثیقه گذار شخص دیگری باشد و مدعی شود که به علت فوت متهم قادر به تسلیم او نبوده است.
پاسخ به چند پرسش درباره وثیقه
آیا این امکان برای متهم وجود دارد که نوع وثیقه را انتخاب نماید؟
از آنجایی که معرفی وثیقه بر عهده متهم می باشد، بنابراین متهم این اختیار را دارد که نوع وثیقه ای که قصد معرفی آن را دارد انتخاب نماید. اما در بعضی از موارد ممکن است قاضی و یا دادستان نوع وثیقه را تعیین نماید.
آیا شاکی می تواند وجه وثیقه را به عنوان خسارت وارده تملک نماید؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که امکان تملک وجه وثیقه از سوی شاکی وجود ندارد. زیرا وثیقه صرفا به عنوان تضمین حضور متهم از او اخذ می شود و شاکی هیچ حقی بر وثیقه اخذ شده از جانب متهم ندارد.
چه زمانی می توان وثیقه را آزاد نمود؟
پس از آنکه در خصوص متهم قرار منع تعقیب صادر شود و یا اینکه متهم تبرئه شود، می تواند درخواست آزاد شدن وثیقه را مطرح نماید.
آیا می توان وثیقه ضمانت شده را با وثیقه دیگری تعویض نمود؟
بله. وثیقه گذار می تواند پس از آنکه مالی را وثیقه گذاشت آن را با مال دیگری تعویض نماید. اما باید توجه داشت که مقدار ارزش مالی که به وثیقه گذاشته می شود باید متناسب با ارزش وثیقه اولیه باشد.
