اعسار در لغت به معنای رنج و سختی و برگرفته از لغت عسر می باشد. در اصطلاح حقوقی نیز اعسار به این معنی است که فرد از نظر مالی در وضعیتی قرار دارد که توانایی پرداخت بدهی هایش را ندارد. همچنین اعسار در خصوص پرداخت هزینه های دادرسی نیز می باشد. منظور از اعسار در این موارد، مخصوص افراد عادی می باشد و شامل تجار نمی شود. دعوای اعسار می تواند نسبت به دو موضوع مختلف باشد: اعسار نسبت به هزینه دادرسی و یا اعسار نسبت به محکوم به که در ادامه مطلب به شرح آن ها می پردازیم.

چگونگی طرح دعوای اعسار

طرح دعوای اعسار به این صورت است که فرد معسر که مدعی عدم توانایی در پرداخت هزینه دادرسی یا سایر هزینه ها می باشد، باید در حین دعوای اصلی، ادعای خود را مطرح کند. یا اینکه می تواند دادخواست جداگانه ای را به دادگاه ارائه نماید.

رسیدگی به دعوای اعسار نیز مانند هر دعوای دیگری نیازمند رعایت تشریفات است. مدیر دفتر دادگاه طی دو روز از زمان تقدیم دادخواست اعسار به دفتر دادگاه، باید پرونده را به قاضی دادگاه ارجاع دهد. چنانچه قاضی دادگاه شهادت شهود را در این زمینه لازم بداند، به مدعی اعسار اعلام می کند که شهود خود را حاضر کند.

انواع دعوای اعسار

اعسار نسبت به هزینه دادرسی

پس از طرح دعوا، با توجه به نوع و ارزش دعوا هزینه هایی تحت عنوان هزینه دادرسی باید پرداخت شود. چنانچه شخص از تمکن مالی به منظور پرداخت هزینه دادرسی برخوردار نباشد، قانون برای این اشخاص که خود را محق می دانند ولی قادر به پرداخت هزینه دادرسی نیستند راهکاری در نظر گرفته است. بنابراین این افراد می توانند با اثبات اعسار نسبت به پرداخت هزینه دادرسی، از پرداخت آن معاف شوند.

اعسار نسبت به محکومُ بِه

اعسار از پرداخت محکوم به به این معنا می باشد که شخصی که به موجب حکم دادگاه محکوم به پرداخت مقداری از اموال یا وجه نقد به شخص دیگری می باشد، در صورت ادعا و اثبات عدم توانایی از پرداخت دیون خود ، می تواند از دادگاه مربوطه درخواست اعسار نماید.

اثبات دعوای اعسار با چه کسی است ؟

بر اساس قاعده فقهی «اَلبَیِّنَهُ عَلَی المُدَعی» در هر دعوایی، اثبات ادعا بر عهده مدعی است. یعنی شخص مدعی باید دلیل و مدارک اثبات ادعایش را بیاورد.

ولی طبق قانون جدید نحوه اجرای محکومیت های مالی، اثبات اینکه اظهارات مدیون کذب بوده برعهده خوانده دعوای اعسار است.

و اگر خوانده  اثبات نماید که شخص مدیون، توانایی پرداخت دین خود را دارد، اثبات این ادعای خوانده، وظیفه مدیون یا همان خواهان دعوای اعسار می باشد. بنابراین مدیون باید عدم توانایی از دسترسی  به اموال خود را به دادگاه اثبات نماید. با حضور یک وکیل حقوقی با تجربه در این مرحله، می توان اثبات اعسار را با توجه به حقوق قانونی و یا سایر مدارک تضمین نمود.

اعسار از پرداخت مهریه

پس از محکومیت مرد به پرداخت مهریه، در صورتی که مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد می تواند با مراجعه به دفاتر خدمات قضائی، دادخواست اعسار خود را مطرح نماید. ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه موجب می شود که مدعی اعسار جلب و یا توقیف نشود. چنانچه مرد دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه نکند، زن می تواند اقدام به جلب یا توقیف اموال وی نماید. بنابراین اگر زن نتواند تمکن مالی مرد را در یک سال قبل از طرح دعوای اعسار، برای قاضی اثبات کند، اعسار زوج با سوگندی که در محضر دادگاه ادا می‌کند، اثبات می‌شود.

رد شدن دعوای اعسار

در قانون قدیم در صورتی که ادعای اعسار خوانده بی پایه و بی اساس بوده و موجب اتلاف وقت دادرسی می شد، راهکاری برای جبران خسارت بستانکار در این خصوص  پیش بینی نشده بود. اما در قانون جدید، در صورتی که مدعی اعسار فهرست اموال خود را به طور کامل اعلام نکند و همچنین به اثبات محضر دادگاه برسد که شخص مدیون نه تنها معسر نبوده بلکه متمکن از پرداخت دیون است، دادگاه می تواند وی را به حبس تعزیری از 91 تا 180 روز محکوم کند.

پاسخ به چند پرسش درباره دعوای اعسار

اگر مهریه زن عند الاستطاعه باشد، دادخواست اعسار از جانب مرد مورد قبول است؟

خیر. در صورتی که مهریه عند الاستطاعه باشد، اثبات توانایی پرداخت مهریه از جانب مرد برعهده زن می باشد.

چه مدارکی برای ثبت دادخواست اعسار لازم است؟

علاوه بر مدارک شناسایی، باید شهادت شهود و اطلاعات حساب مالی شخص ضمیمه دادخواست شود.

ادعای اعسار چگونه اثبات می شود؟

اثبات اعسار نیازمند دو شهادتن دو شاهد می باشد. همچنین شخص معسر باید کلیه حساب های بانکی و دارایی های خود را به دادگاه معرفی نماید.

اگر شاکی توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، پرداخت هزینه ها برعهده کیست؟

در این صورت با تشخیص دادگاه رسیدگی کننده به پرونده، شاکی از پرداخت هزینه دادرسی معاف می شود.