کانون وکلا نهادی غیردولتی و مستقل است که در هر کشوری برای حمایت از وکلا و اعطای امتیازات خاص به آنها تأسیس شده و وظیفه نظارت بر عملکرد آنها را نیز به عهده دارد. تمام فعالیت‌های وکیل پایه یک دادگستری در یک موسسه حقوقی زیر نظر این کانون بوده و صادر نمودن مجوزهای لازم برای فعالیت و یا رسیدگی به شکایت کاربران نیز به عهده کانون است. شناخت دقیق آن هم برای کاربران شخصی و هم برای وکلای فعال در کشور اهمیت دارد. درک درست وظایف کانون وکلا و مسئولیت‌های آن از ضروریات کار وکلا است. کاربران شخصی نیز با درک این مسئولیت‌ها و وظایف می‌توانند در مواقع ضروری از امکاناتی که کانون وکلای کشور برای آنها فراهم می‌آورند، استفاده نمایند. در ادامه به صورت جزئی‌تر و دقیق‌تر به بیان مسئولیت‌ها و وظایف آن خواهیم پرداخت.

سیر تحولات کانون وکلا در ایران

سیر تکامل کانون وکلا در ایران سیر بسیار جالبی داشته است. وکلای دادگستری برای رسیدن به شرایط کنونی در ایران مسیر پر پیچ و خمی را پیموده‌اند و در این راه صبر زیادی داشته‌اند. سال‌های 1300 تا 1333 یک مسیر پرتلاطم برای وکلا بوده است. در سال 1300 برای اولین بار در ایران مجمعی با عنوان کانون وکلا و منطبق بر سیستم مشابه در کشورهای اروپایی تصویب و 24 ماده مختلف برای شرح وظایف و اختیارات آنها نیز به تصویب رسید. البته این مجمع تنها دو سال دوام پیدا کرد و در سال 1302 منحل شد. تلاش وکلا بعد از این سال برای بازیابی کانون وکلا در سال 1331 به ثمر نشست. در این سال به صورت رسمی با اختیارات لازم تشکیل و در سال 1333 مشابه با اختیارات امروز شروع به کار کرد.

از سال 1334 فعالیت‌های کانون وکلا در ایران آغاز شده و البته بعد از یک کش و قوس با دولت در سال‌های بعد از انقلاب و برگشت به وضعیت قبل در سال 1376 تا کنون به فعالیت‌های مستقل خود می‌پردازد. در حال حاضر هر شهر و بخشی که وکیل پایه یک دادگستری به تعداد حد نصاب در آن مشغول فعالیت باشند کانون وکلای خاص خود را داشته و سایر وکلا نیز زیر نظر کانون وکلای مرکز در تهران به فعالیت‌های خود مشغول می‌باشند. در حال حاضر 12 کانون وکلای مستقل در ایران شکل گرفته و مشغول به فعالیت است و حدود 12 هزار وکیل نیز زیر نظر آنها مشغول خدمت رسانی به افراد جامعه می‌باشند.

ارکان کانون وکلای دادگستری ایران

همانطور که اشاره کردیم، کانون وکلا انجمن غیردولتی است که در هر کشوری به صورت مستقل فعالیت می‌نماید. در ایران از ارکان خاصی تشکیل می‌شود. ارکان اصلی این کانون به شرح زیر می‌باشد:

• هیئت عمومی
• هیئت مدیره
• دادسرای انتظامی وکلا
• دادگاه انتظامی وکلا

البته بخش‌های دیگری نیز وجود داشته و به فعالیت مشغول هستند؛ اما مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش‌های این کانون موارد بالا هستند. هر کدام از این ارکان نیز مسئولیت‌ها و وظایف خاص خود را داشته و از اعضای مخصوص به خودی نیز تشکیل می‌شوند.

• اعضای هیئت عمومی کانون

اعضای هیئت عمومی کانون وکلا از وکلای پایه یک و دو فعال در هر منطقه تشکیل می‌شود. طبق ماده 3 قانون استقلال کانون وکلا، هر وکیلی که پروانه وکالت دریافت کرده و در این حوزه مشغول به فعالیت شود، مشروط به قوانین خاصی مانند نداشتن سوءسابقه در عضویت هیئت عمومی قرار خواهد گرفت.

• اعضای هیئت مدیره

اعضای هیئت مدیره این کانون متشکل از 5 عضو اصلی. 3 عضو علی‌البدل می‌باشد. البته کانون وکلای مرکز استثنائا از 12 عضو اصلی و 6 عضو علی‌البدل تشکیل می‌شود. اعضای هیئت مدیره در این کانون با بررسی شرایط مندرج در قانون به مدت دو سال انتخاب می‌شوند و رئیس هیئت مدیره رئیس کانون را نیز به عهده خواهد داشت.

• دادسرای انتظامی کانون وکلا

این دادسرا همانظور که از اسمش پیداست، مرجعی برای رسیدگی به تخلفات وکلای مشغول در این حوزه می‌باشد. بعد از احراز تخلف هر وکیل، این دادسرا به مسئله ورود کرده و مسائل مربوطه را بعد از تحقیق به دادگاه انتظامی وکلا برای رسیدگی ارجاع می‌دهد.

• دادگاه انتظامی

اعضای دادگاه انتظامی وکلا متشکل از سه نفر وکیل پایه یک دادگستری است که توسط هیئت مدیره تعیین و به مدت دو سال در این پست مشغول به خدمت رسانی می‌شوند. مسئولیت صدور حکم برای وکلای متخلف به عهده این نهاد نظارتی در می‌باشد.

وظایف کانون وکلا

به طبع اختیاراتی که دارا می‌باشد، وظایفی را نیز به عهده خواهد داشت. البته با مطالعه بندهای قبلی احتمالاً با برخی از وظایف این کانون آشنا شده‌اید. مهم‌ترین وظایفی که در حال حاضر به عهده کانون وکلا می‌باشند عبارتند از:

• رسیدگی به تخلفات وکلای دادگستری و تعقیب انتظامی آنها در دادسرا و دادگاه انتظامی.
• اداره تمام امور مربوط به وکلای دادگستری و نظارت بر عملکرد آنها.
• دادن پروانه وکالت به داوطلبانی که در آزمون پذیرفته شده و شرایط لازم را دارا می‌باشند.
• تشکیل دوره‌ها و کلاس‌های علمی و عملی و طرح‌های دیگر برای افزایش سطح ارتقاء علمی وکلا.
• معاضدت قضایی برای کسانی که امکان دسترسی و استفاده از وکیل را در دادگاه ندارند.

اهمیت آشنایی با کانون وکلا برای کاربران شخصی

آشنایی با ویژگی‌ها و وظایف کانون وکلا برای کاربران شخصی هم از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرفی در هنگام انتخاب وکیل پایه یک دادگستری مناسب برای خود بایستی مدارک لازم صادر شده برای آنها از طرف کانون وکلا را بررسی نمایند. در درجه دوم در صورت بروز تخلف از طرف وکیل خود و خیانت در امانت می‌توانند از این مرجع برای رسیدگی به شکایات خود استفاده کنند. برای کسانی هم که از نظر مالی و یا هر دلیل دیگری امکان اخذ وکیل برای دعاوی کیفری خود در دادگاه ندارند، کانون وکلا امکان استفاده از وکیل بدون دریافت هزینه را فراهم می‌آورد. برای مراجعه به هر موسسه حقوقی بایستی مدارک وکلای دادگستری فعال در این مراکز را نیز منطبق بر استانداردهای کانون وکلا بررسی نمایید.