اعاده حیثیت به چه معناست؟
ادعای شرف یا به اصطلاح حقوقی اعادهٔ حیثیت به این معناست که هرکس به هر نحو امور غیر واقع را به دیگری نسبت دهد به شکلی که این کار باعث پایمال شدن حقوق وی شود و یا اینکه شخصی با طرح شکایت موجب تنزل آبرو و آسیب به حیثیت اجتماعی شخص دیگری شود، به موجب قانون برای وی حقی به جهت اعادهٔ حقوق از دست رفته ایجاد شده تا به واسطه آن بتواند آثار جرم انگاری یا محکومیت بلا وجه خود را زایل کند. به عبارت دیگر اگر فردی کسی را متهم به جرمی کند و ثابت شود که چنین جرمی رخ نداده، طرف مقابل به دلیل هتک حیثیت و به منظور بازگرداندن آبروی از دست رفته خود می‌تواند از فرد افترا زننده که با شکایت غیر واقعی خود موجب آبرو‌ریزی شده است، شکایت و درخواست اعاده حیثت کند.
موارد اعاده حیثیت
اعاده حیثیت به طور معمول در جرایم زیر اتفاق می افتد:
- افترا: در مواقعی است که فردی جرمی را به دیگری نسبت دهد، بدون آن که قادر به اثبات آن باشد. در افترا مهم ترین نکته دروغ بودن عمل نسبت داده شده می باشد.
- نشر اکاذیب: منظور از نشر اکاذیب، دروغ بستن یا نسبت دادن امری خلاف واقع چه به طور صریح و یا به طور نسبی به دیگری می باشد. نشر اکاذیب حتما باید به صورت کتبی انجام بگیرد که از طریق فضای مجازی نیز محقق می شود.
- توهین و تهمت: شامل هرگونه توهین از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک که مخاطب آن، حتما اشخاص حقیقی هستند می باشد. مانند نشر اکاذیب که از طریق فضای مجازی نیز محقق می شود.
- هجو: حالتی است که در آن شخصی با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی به دیگری توهین کند و یا هجویه ای را منتشر نماید.
انواع اعاده حیثیت
- اعاده حیثیت فرد بی گناهی که با توهین و تهمت دچار ضرر معنوی شده است بدون اینکه عمل خلاف قانون و شرعی از وی سر زده باشد.
- اعاده حیثیت کیفری یا همان اعاده حقوق اجتماعی فرد مجرم پس از گذشت دوران محکومیت ناشی از جرم و گذشت زمان های مقرر در قانون.
- اعاده حیثیت به متهمی که بر اثر تقصیر یا اشتباه قاضی تعقیب یا مجازات شده ولی بعد ها تبرئه گردیده است.
مدت اعاده حیثیت محکومان
پس از گذراندن دوران محکومیت یا شمول مرور زمان، مجازات تبعی یا محرومیت اجتماعی محکوم علیه که دادگاه با توجه به جرم ارتکابی برای وی تعیین نموده است آغاز می شود. با پایان این مدت باید حیثیت وی اعاده شده و جز در یک سری از مشاغل خاص که تا آخر عمر از تصدی به آن ها محروم می باشد، باید اهلیت وی برای سایر حقوق به او بازگردانده شود. مدت های محرومیت که در قانون ذکر شده است به شرح زیر می باشند :
- هفت سال در محکومیت به مجازات های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی.
- سه سال در محکومیت به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنیٌ علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار.
- دو سال در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنیٌ علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج.
لازم به ذکر است که پس از گذشت مواعد مذکور، شخص می تواند درخواست اعاده حیثیت خود را مطرح نماید.
شرایط اعاده حیثیت محکومان
برای آن که درخواست اعاده حیثیت شخص محکوم علیه اجرایی شود، وجود شرایط زیر الزامی می باشد:
- ابتدایی ترین شرط، محکوم شدن شخص به موجب حکم قطعی دادگاه می باشد. به این معنی که از حکم، تجدید نظر یا فرجام خواهی شده باشد یا اگر بدوی می باشد مدت زمان تجدید نظر یا فرجام آن گذشته و حکم قطعی شده است.
- اجرای حکم و تحمل مجازات یا شمول مرور زمان راجع به آن نیز شرط لازم برای اعاده اجرای مجازات و تحمل آن است اما جرایمی که مشمول مرور زمان شده اند تحمل شده محسوب می گردند و مدت زمانی که باید بگذرد تا محکوم اعاده حیثیت شود از مدت مرور زمان می باشد.
- محکومیت باید ناشی از جرایم عمدی باشد زیرا فقط در این حالت است که بحث ادعای شرف پیش می آید.
- گذشت مدت های مذکور در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی.
پاسخ به چند پرسش درباره اعاده حیثیت
چگونه دادخواست اعاده حیثیت را در دادگاه مطرح کنیم؟
شخصی که به موجب یکی از مواردی که در خصوص ادعای شرف مطرح شد، متضرر شده باشد، می تواند در صورت وجود سایر شرایط، به منظور طرح شکایت در دادگاه یا دفاتر خدمات قضائی اقدام به تنظیم دادخواست نماید.
قانون چه مجازاتی برای جرم افترا در نظر گرفته است؟
بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه مخیر است که مرتکب جرم افترا را به یک ماه تا یک سال حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم کند.
آیا برای شکایت در خصوص اعاده حیثیت مهلت خاصی وجود دارد؟
در قانون برای شکایت اعاده حیثیت مهلت خاصی در نظر گرفته نشده است. با این‌حال، علی رغم اینکه این شکایت دارای مهلت و زمان‌بندی خاصی نیست، برای رعایت مصالح و پیشگیری از تضییع حقوق افراد، شخص آسیب دیده بهتر است در اولین زمان ممکن، بعد از اینکه از اتهام مطرح شده تبرئه شد، برای اعاده حیثیت و طرح شکایت افترا اقدام کند.
