دفاع مشروع به چه معناست؟

دفاع مشروع که به عنوان دفاع قانونی نیز شناخته می شود، اقدامی بازدارنده است که با هدف جلوگیری از خطرهایی که رهایی از آن جز با ارتکاب جرم ممکن نیست. اما باید گفت که دفع و جلوگیری از خطر های مذکور، هیچ گاه نباید با انگیزه انتقام جویی و آزار و اذیت توام باشد از این رو اعمال دفاعی از یک سو به شرط ضرورت و از سوی دیگر به شرط تناسب مقید شده است. بنابراین حق هر انسان برای حفظ جان مال و ناموس خود یا دیگری در موارد ضروری می باشد.

شرایط تحقق دفاع مشروع

به طور کلی دارای چند شرط می باشد و باید به این موضوع تاکید کرد که شرایط تحقق آن در قانون فعلی و سابق، تفاوت چندانی با یک دیگر پیدا نکرده است. در حقیقت کلیات این شرایط یکسان است اما در نگارش متون قانونی با تغییرات جزیی همراه می باشد. این مورد طبق قانون مجازات اسلامی به شرح زیر می باشد:

• رفتار ارتکابی به منظور دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.
• دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.
• خطر و تجاوز به‌ سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع شخص دیگری صورت نگرفته باشد.
• توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملا ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود.

مسئولیت مدافع مشروع

در صورتی که عمل فرد مدافع، مطابق با شرایط مذکور در ماده 156 قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ در این باب باشد، مرتکب نه تنها مسئولیت کیفری و مجازاتی ندارد بلکه اساسا عمل وی جرم به شمار نمی ‌رود تا در مورد وی حکمی مبنی بر برائت صادر گردد. بنابراین مدافع مشروع از حیث جرمی که در مقام دفاع از خود یا دیگری مرتکب شده است قابل تعقیب نخواهد بود.

دفاع مشروع از اشخاص دیگر

دفاع مشروع در مورد شخصی غیر از مدافع نیز صدق می کند. بنابراین گاهی ممکن است که شخص به منظور دفاع از جان و یا مال شخص دیگری، مرتکب اعمال مجرمانه شود. اما برای مشروع دانستن اینگونه دفاع علاوه بر شرایط کلی باید شرایط زیر نیز وجود داشته باشند:

• شخص قادر به دفاع از خود نباشد.
• شخص دفاع شونده از نزدیکان دفاع کننده باشد.
• مسئولیت دفاع از شخص دفاع شونده بر عهده دفاع کننده باشد.
• شخص دفاع شونده از دیگران تقاضای کمک کرده باشد و یا در وضعیتی باشد که امکان کمک گرفتن از دیگران وجود نداشته باشد.

جبران خسارت ناشی از دفاع مشروع

طبق قانون، در صورت ورود خسارت به شخص ثالث در حین ارتکاب، مسئولیت جبران خسارات وارده بر عهده مدافع مشروع می باشد. اما باید گفت که این امکان برای شخص مدافع وجود دارد که بتواند مبلغ پرداخت شده جهت جبران خسارت را از شخص متجاوز دریافت نماید. همچنین خسارت ‌هایی که به مدافع وارد شده است نیز باید از جانب مهاجم و متجاوز جبران گردد. در این خصوص باید گفت که اگر شخص مدافع با انگیزه کمک و یاری رساندن به شخص دیگری مرتکب رفتاری شود که موجب صدمه و ورود خسارت شود، در صورتی که مقررات قانونی انجام شده باشد، چنین شخصی مسئول خسارات وارده نخواهد بود.

پاسخ به چند پرسش درباره دفاع مشروع

دفاع مشروع در مقابل چه خطراتی صورت می گیرد؟

طبق قانون مجازات اسلامی، برای آنکه دفاع شخص مشروع و قانونی تلقی شود، موضوع تجاوز باید جان، عرض و آبرو، ناموس و مال شخص باشد.

آیا در دفاع مشروع دیه تعلق می گیرد؟

در دفاع مشروع دیه ساقط می ‌شود مگر در مواردی که مهاجم مجنون باشد که حتی در این صورت نیز دیه چنین شخصی از بیت ‌المال پرداخت می‌ شود. در جنایات وارده بر متجاوز و کسی که تجاوز او قریب ‌الوقوع است و در دفاع مشروع به شرح مقرر در ماده 156 قانون مجازات اسلامی قصاص و دیه وجود ندارد.

عدم رعایت مراتب دفاع چه آثاری دارد؟

در صورت عدم رعایت مراتب دفاع، مجازات قصاص منتفی می شود. اما مرتکب به دیه و مجازات تعزیری محکوم خواهد شد.