برای برهم زدن عقد ازدواج که در حقوق از آن به تعبیر انحلال نکاح یاد می‌کنند، اسباب مختلفی پیش‌بینی‌شده است. در ماده 1120 قانون مدنی هم آمده است: «عقد دائم به فسخ یا طلاق منحل می‌شود». درواقع، در عقد ازدواج دائم یکی از روش‌های طلاق و فسخ می‌توانند موجب از بین رفتن آثار نکاح و جدایی قانونی میان زن و مرد شوند. دانستن شباهت و تفاوت طلاق و فسخ نکاح لازم است به‌ویژه آن‌که هر یک از این اسباب انحلال نکاح، آثار خودشان را دارند.

موارد شباهت طلاق و فسخ نکاح

1. بر اساس ماده 1120 قانون مدنی، طلاق و فسخ ازدواج دو راه قانونی برای برهم زدن عقد نکاح هستند و از این منظر با یکدیگر شباهت دارند.
2. قبل از فسخ یا طلاق، عقد ازدواج منعقدشده کاملاً صحیح است ولی پس از انعقاد فسخ یا طلاق، ازدواج اثر قانونی خود را از دست می‌دهد و دیگر رابطه زوجیت میان زن و مرد متصور نخواهد بود.
3. همان‌طور که می‌دانید، پس از جدایی زن و مرد، زن موظف به رعایت عده است. یکی از شباهت‌های طلاق و فسخ ازدواج این است که مدت عده زن در فسخ و طلاق یکسان است.
4. مهریه به‌عنوان یکی از حقوق مالی زن در ازدواج، چه در حالت فسخ و چه در حالت طلاق یکسان است. برای توضیح بیشتر مقاله فسخ نکاح را در وبلاگ موسسه حقوقی صاحب اندیشه مطالعه کنید.

تفاوت طلاق و فسخ نکاح

ازآنجاکه فسخ و طلاق، دو مفهوم حقوقی مجزا هستند، تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند ازجمله:

1. طلاق تشریفات به‌خصوص دارد و برای ایقاع طلاق از سوی مرد، نیاز به حضور دو شاهد مرد عادل است و بدون حضور شاهد طلاق، صحیح و مؤثر در از بین بردن ازدواج نخواهد بود. اما در فسخ نکاح، نیازی به حضور شاهد نیست و طرفی که حق فسخ دارد، به‌محض اراده می‌تواند نکاح را بر هم بزند.
2. درصورتی‌که میان زن و مرد، مواقعه و نزدیکی در طول مدت ازدواج صورت گرفته باشد، طلاق باید در ایام پاکی زن که در آن نزدیکی رخ نداده، انجام شود. (زن نباید در دوران عادت ماهیانه باشد) اما این شرط در فسخ نکاح مطرح نیست.
3. فسخ ماهیت حقوقی جدا از طلاق دارد و ذیل انواع طلاق به شمار نمی‌رود. به همین جهت اگر طلاق به‌صورت رجعی انجام شود، مرد در طول مدت عده زن حق رجوع به زن و زندگی‌اش را دارد اما در فسخ دیگر حق بازگشت دوباره به زندگی متصور نیست مگر در حالتی که عقد ازدواج دوباره منعقد شود.
4. یکی از تفاوت‌های جزئی طلاق و فسخ نکاح که آثار حقوقی بسیار مهمی دارد، تفاوت آن‌ها در مهریه خانمی است که پیش از مواقعه و نزدیکی طلاق داده شود یا با فسخ، جدایی با او انجام شود. بانوی مطلقه درصورتی‌که پیش از مواقعه طلاق داده شود، مستحق دریافت نیمی از مهریه است اما درصورتی‌که جدایی با فسخ حاصل شود، زن مستحق دریافت حتی نیمی از مهریه هم نیست.
5. برای اجرای صیغه طلاق، بر اساس قوانین و مقررات موجود، دادگاه باهدف اصلاح روابط بین زن و مرد، آن‌ها را به داوری ارجاع می‌دهد یا زن و مرد را موظف می‌کند تا در جلسات مشاوره شرکت نمایند. اما برای اجرای فسخ ازدواج، صرف اینکه داشتن حق فسخ برای یکی از طرفین احراز شود کافی است و دادگاه بیش از این تلاشی برای حفظ زندگی طرفین و جلوگیری از بالا رفتن آمار طلاق نمی‌کند.
6. موارد و مصادیق طلاق و فسخ ازدواج متفاوت است.

موارد فسخ ازدواج

تفاوت طلاق و فسخ نکاح این است که موارد فسخ در قانون مدنی برای زن و مرد مشخص‌شده است و در غیرازاین موارد برای هیچ‌یک از طرفین حق فسخ نکاح وجود ندارد. فسخ نکاح تنها در شرایط زیر قابل‌تصور است:

1. احراز عیوب مشترک و مؤثر در فسخ
2. احراز عیوب مختص زوج که موجب ایجاد حق فسخ برای زن می‌شود ازجمله:

• خصاء: عارضه مربوط به اخته شدن مرد
• جَبّ: قطع شدن آلت تناسلى مرد
• عَنَن: بیماری جنسی‌ای که براثر آن آلت تناسلی مرد نعوظ نمی‌کند، به‌گونه‌ای که ناتوان از آمیزش می‌گردد.

3. احراز عیوب مختص زوجه که موجب ایجاد حق فسخ برای مرد می‌شود ازجمله:

• جذام
• برص: نوعی بیماری پوستی
• نابینایی از هر دو چشم
• زمین‌گیری
• قَرَن: جود استخوانی در فرج که مانع جماع و نزدیکی باشد.
• افضاء: یکی شدن مجرای بول و حیض
• عَفَل: گوشت زائدی است در فرج که مانع جماع باشد.
• رَتَق: بسته بودن راه آمیزش زن است.

4. فسخ نکاح به علت خیار شرط تخلف وصف

موارد طلاق از طرف مرد

برای ایقاع طلاق از طرف مرد، معمولاً نیازی به ذکر دلایل قانونی نیست چراکه حق طلاق در قانون مدنی، برای مرد در نظر گرفته‌شده است و مرد به هر دلیلی می‌تواند همسرش را طلاق دهد. اما در قانون جدید، به‌منظور تلاش برای حفظ ارزش‌های خانواده و جلوگیری از افزایش آمار طلاق مرد موظف است برای اجرای طلاق، مراحلی قانونی را طی کند. شاید یک تفاوت طلاق و فسخ نکاح این باشد که برخلاف طلاق که برای مرد نیاز به ذکر دلیل قانونی ندارد، فسخ ازدواج از سوی مرد تنها مشروط به احراز شرایطی است که برای مرد حق فسخ ایجاد می‌نماید.

موارد طلاق از طرف زن

ازآنجاکه حق طلاق برای مرد است، درخواست طلاق از سوی زن تنها در صورتی پذیرفته می‌شود که زن دلیلی محکمه‌پسند به دادگاه ارائه نماید. موارد زیر اسباب قانونی است که زن می‌تواند با استناد بر آن‌ها، طلاق خود را از دادگاه صالح درخواست نماید:

• عسر و حرج زن در زندگی مشترک
• غایب و مفقود الاثر بودن مرد به مدت بیش از 4 سال
• عدم پرداخت نفقه زن توسط مرد
• وکالت زن در طلاق اعم از مطلق یا مشروط

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره تفاوت طلاق و فسخ نکاح، مقاله فسخ ازدواج را در موسسه حقوقی صاحب اندیشه بخوانید.