چک ها سند های معتبری هستند که برای امور تجاری مورد استفاده قرار می گیرند و انواع مختلفی دارند. چک ضمانت، یکی از این چک هاست، چکی که جهت تضمین انجام تعهد صادر می شود. چک ضمانت زمانی قابل صدور و پیگیری در دادگاه حقوقی خواهد بود که متعهد، خلاف وعده عمل کند یا به تعهد خود عمل نکرده و یا در انجام آن قصور نماید.
پس تنها شرط وصول چک تضمین خلف وعده ی متعهد در انجام تعهداتش می باشد و اجرای این چک در غیر این مورد و زودتر از تاریخ مشخص شده خیانت در امانت محسوب شده و قابل پیگیری است. چک تضمین بدون تاریخ یکی از موضوعات بحث برانگیز حوزه حقوق تجاری است. چکی که از سمت صادر کننده بدون تاریخ نوشته شود آیا اعتبار قانونی دارد؟ آیا چک بدون تاریخ از بعد قانونی سند چکی محسوب می شود و دارای اعتبار است؟ در این مقاله موسسه حقوقی همراه ما باشید.
چک تضمین
در کشور ما مرسوم شده از چک به عنوان سندی برای تضمین و تعهد استفاده شود، شیوه ای که در کشورهای دیگر مرسوم نیست. چک سندی تجاریست که بعد از صدور آن باید در مدت زمانی که تعیین شده پرداخت شود، چک نوشته ایست که صادر کننده طبق آن وجه یا وجوهی را به محال علیه مسترد یا کلا پرداخت می نماید یا به شخص دیگری واگذار می کند.
چک تضمین یکی از دسته بندی های چک های تایید شده و تضمین شده می باشد و برای مواردی مثل تضمین و تعهد جهت انجام کاری مورد استفاده قرار می گیرد. مثلا چک تخلیه که صاحبخانه حین انعقاد قرارداد از مستاجر دریافت می کند. این چنین چک هایی نقدی محسوب نمی شوند و به دلیل این که بیشتر جنبه امانت سپری دارد و صادر کننده از روی اضطرار این چک را ارائه کرده و برخلاف ذات این چک است که وصول شود و همین طور در معاملات تجاری، نقد محسوب نخواهد شد.
برای صدور چک بی محل و پرداخت نشده مطابق قانون به تاریخ روز حبس و محرومیت از داشتن چک مقرر شده است اما چک های ضمانت فاقد وصف کیفری هستند و کسی (دارنده چک) نمی تواند برای چک تضمین که جهت تعهد یا ضمانت دین و تضمین دریافت کرده شکایت کیفری کند این چک ها تنها از لحاظ حقوقی قابل پیگیری می باشند.
مندرجات چک تضمین
کلیه چک هایی که ارائه می شود از سمت هر صادر کننده و هر شخصی باید بدون قلم خوردگی باشند. مبلغ به حروف و عدد یکسان باشد و چک دارای تاریخ و امضا باشد. در صورت رعایت نکردن هر کدام از این موارد چک فاقد ارزش قانونی و قابل وصول در بانک نمی باشد.
در چک، صادر کننده مجاز به نوشتن دلیل صدور چک نمی باشد و در صورت ذکر این مورد برای بانک جنبه اعتباری ندارد و توجهی به این موضوع هنگام وصول چک نمی شود. مندرجات چک های ضمانتی هم مانند چک معمولی نوشته می شود اما در صورتی که حتی صادر کننده قید کندکه این چک جهت ضمانت ارائه شده برای بانک حکمی ایجاد نخواهد کرد و نمی توان برای وصول چک های ضمانت بدون وجود شروط گفته شده از بانک پولی دریافت نمایید.
تاریخ چک به دلایل متعدد حائز اهمیت است؛ در تاریخ قید شده در چک باید در حساب صادر کننده مبالغ لازم وجود داشته باشد. در صورت استعلام از بانک و عدم موجودی، بانک گواهی عدم پرداخت به فرد را ارائه می دهد و شخص با همین گواهی قادر است اقامه دعوی علیه صادر کننده چک نماید.
نظریه های چک تضمین بدون تاریخ
طبق ماده ۳۱۰ تجارت چک نوشته ایست که در وجه محال علیه واگذار می شود و باید تاریخ و محل صدور داشته باشد و به امضای صادر کننده برسد. پس یکی از ارکان اساسی چک تاریخ و محل صدور است که در صورت عدم قید این موارد چک اعتبار قانونی ندارد. همچنین طبق ماده ۳۱۱ تجارت چک فاقد تاریخ را نمی توان سندی قانونی دانست. تاریخ چک از ارکان اصلی چک محسوب می شوند و در همین قانون آمده است که روز، ماه و سال چک در تاریخ تحریر قید شود در غیر این صورت چک بدون تاریخ محسوب می شود و اعتبار ندارد. در تمام موارد قید تاریخ را در هنگام تحریر الزامی دانسته و چک بدون تاریخ را از حیطه اسناد تجاری لازم الاجرا بی اعتبار و خارج می دانند.
گروهی معتقدند چک بدون تاریخ مانند سندی عادی است و تنها دلیل، دین صادر کننده می باشد. ولی برخی چک تضمین بدون تاریخ را به عنوان ضمانت و مبنی بر تعهد ادای دین نیز قبول ندارند بلکه معتقدند که این چک ممکن است به صورت هبه و یا امانت واگذار شده باشد و بیان کننده مدیون بودن صادر کننده چک نیست.
شرایط وصول چک تضمین
چک تضمین در صورتی در دادگاه حقوقی قابل پیگیری است که واگذار کننده به تعهدات مالی خود عمل نکرده باشد و یا معامله صورت نگیرد یا یک طرف وظیفه تعهد شده را انجام ندهد. به عنوان مثال در مطالباتی مانند تخلیه منزل، بدان معنی نیست که فورا بعد از اقدام حقوقی بابت چک تخلیه، فورا چک وصول شود.
در محل اجرای قانون برای مطالباتی اینچنینی کمی سخت می گیرند و دارنده باید بعد از این که تاریخ چک و تعهد به انقضای مدت تعهد شده گذشت باید عدم انجام تعهدات را ثابت کند و مبلغ ودیعه را به دادگاه واریز نماید. لازم است جهت اقامه دعوی حقوقی چک تضمین در محل اقامت صادر کننده چک، اقدام حقوقی و طرح دعوی شود البته در صورتی که صادر کننده و دارنده چک در محل دیگری عقد قرارداد کرده باشند یا محل بانک صادر کننده چک جایی متفاوت از محل اقامت صادر کننده چک باشد. دارنده مجاز است در یکی از این سه محل اقدام به طرح دعوی کند.
مسئولیت های متقابل صادر کننده و دارنده چک تضمین
مسئولیت هایی که برای صادر کننده و دارنده چک تضمین مشخص می شود به دو بخش عمومی و خصوصی تقسیم می شود. بخش عمومی که مربوط به قوانین چک است شامل رعایت کلیه حقوق و قوانین چک نویسی می باشد. حقوق خصوصی در تجارت شامل تمام مواردی می شود که بسته به نوع معامله طرفین متعهد می شوند انجام دهند.
این تعهدات تنها از سوی صادر کننده نیست بلکه صدور چک برای انجام تعهدی از سوی دو طرف بوده است به عنوان مثال همین مورد چک جهت تخلیه منزل مستاجر متعهد می شود در پایان تاریخ قرارداد اقدام به تخلیه منزل نماید و صاحبخانه یا دریافت کننده چک این سند را به عنوان ضمانت حرف مستاجر تا پایان قرارداد نزد خود به امانت نگه می دارد.
وصول چک از سمت دریافت کننده به منزله خیانت در امانت محسوب می شود و قابل پیگیری در دادگاه حقوقی است به شرطی که در چک تمام موارد عمومی رعایت شده باشد و دارنده پیش از موعد اقدام به وصول چک نموده باشد در غیر این صورت هیچ ضمانت کیفری و حقوقی متوجه دریافت کننده نخواهد بود و صادر کننده هیچ گونه ادعایی مبنی بر خیانت در امانت نمی تواند به اثبات رساند.
قید تاریخ روی چک های بدون تاریخ
در صورتی که شخص چکی بدون تاریخ برای وصول به بانک مراجعه نمایید و حساب فرد خالی باشد بانک هیچگونه گواهی مبنی بر عدم پرداخت وجه صادر نخواهد کرد. همچنین این چک از طریق محاکم کیفری قابل پیگیری نیست و به طور معمول تاریخ مراجعه شخص به بانک روی چک درج می شود.
آیا قید تاریخ پس از صدور روی چک به نوعی جعل محسوب شده و قابل پیگیری می باشد و یا اختیار تعیین تاریخ را به دریافت کننده چک داده شده است؟ طبق قوانین حقوقی و عرفی زمانی که چک سفید و بدون تاریخ به فردی داده می شود بدین معناست که فرد را در ذکر موارد مخیر گذاشته تا طبق میل و نظر خود موارد را تکمیل نماید و برای دریافت وجه به بانک مختار باشد مگر خلاف این موضوع ثابت شود و در این صورت هیچ جعلی صورت نگرفته و جرم نیست اما در محاکم حقوقی این موارد قابل پیگیری می باشد.
دردسرهای چک تضمین بدون تاریخ
مهمترین اشکالی که برای چک های بدون تاریخ برای دارنده پیش خواهد آورد این است که در بیشتر مواقع این چک فاقد اعتبار تجاری شناخته می شود و هیچگونه اقدام حقوقی نمی توان در این زمینه انجام داد. وصول این چک ممکن نیست و این امر برای پذیرنده چک عواقب خاصی را به دنبال خواهد داشت ضمن این که صادر کننده را ملزم به انجام هیچ تعهدی در هیچ دادگاهی نمی توانید بکنید.
به خصوص در بحث سود و زیان تجاری چک تضمین بدون تاریخ برای پذیرنده مشکلات بیشتری پیش خواهد آورد. در قانون چک، تاریخ چک باید قید شود تا در حیطه اسناد لازم الاجرا یا تجاری محسوب شود. به استناد تبصره ماده ۳۱۹ قانون تجارت چک از جمله اسنادی است که می تواند فاقد یکی از شرایط اساسی قانون باشد. بنابراین چک فاقد تاریخ یا محل صدور و نیز وعده دار فاقد شرایط اساسی خواهد بود.
چک های ضمانت بدون تاریخ یا با تاریخ موخر
در متن چک بانکی دستور داده شده فی النفسه چک دلیل بر مدیونتیت صادر کننده نیست اما باید مبلغی به محال علیه پرداخت شود پس درست است چک بدون تاریخ هم در نزد بانک معتبر است و ضمانت قانونی برای او قائل می شوند ولی در قوانین کیفری فقط فاقد ضمانت اجرای کیفری تلقی می شود و نه سایر موارد. در مورد چک هایی با تاریخ موخر (تاریخی که بعد از صدور چک در زمان دیگری روی چک قید شده است)
به همین شکل می باشد زیرا صراحتا در قانون آمده است که تاریخ چک در هنگام صدور باید قید شود. اما در تاریخ موخر صادر کننده به دارنده این اختیار را داده که هر زمان مصلحت دانست اقدام به وصول چک نماید بنابراین چکی که دارای تاریخ موخر است از لحاظ تجاری و قانونی معتبر و قابل وصول می باشد.
